ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΓΡΗΓΟΡΟΥΣΑ - Leof. Irakliou 519

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΣ ΕΠΙΘΕΤΙΚΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ                   

Πολλοί άνθρωποι, και πιθανώς αναγνώστες αυτού του άρθρου, έχουν κληθεί κάποια στιγμή στην ζωή τους να παίξουν το ρόλο του φροντιστή σε κάποιο οικείο τους (ή και μη) άτομο, εκούσια ή ακούσια, και έχουν έρθει αντιμέτωποι με πρωτόγνωρες γι αυτούς καταστάσεις και προκλήσεις ως προς τη σχέση αλληλεπίδρασης με τον ασθενή.

Σίγουρα, οι προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει ένας επαγγελματίας-φροντιστής παρουσιάζουν διαφορές από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ένας συγγενής-φροντιστής. Έτσι, λοιπόν, πριν ξεκινήσουμε να τους μελετάμε, θα κάνουμε αυτή την διάκριση.

Α. Επαγγελματίας-Φροντιστής:

Οι επαγγελματίες-φροντιστές τείνουν να θεωρούνται άτομα, τα οποία λόγω της εργασίας τους, εκτίθενται καθημερινά σε ερεθίσματα που καθιστούν πιο ευάλωτη την ψυχική και σωματική τους υγεία.

Σε έρευνα που εκδόθηκε στο καναδικό περιοδικό Ψυχιατρικής (Onwumere et al., 2014) με δείγμα φροντιστές ατόμων που έχουν εκδηλώσει έστω ένα πρόσφατο επεισόδιο ψύχωσης, βρέθηκε ότι το οι ίδιοι οι φροντιστές έχουν γίνει δέκτες βίας σε ένα ποσοστό 62,2%, ενώ υπήρξαν παρόντες σε εκφράσεις βίας των ασθενών στον περιβάλλοντα χώρο σε ένα ποσοστό 24,3%. Τα ευρήματα δεν είναι διόλου περίεργα, δεδομένου ότι τα επεισόδια βίας σε άτομα με ψύχωση είναι ένα σύνηθες φαινόμενο.

Πόσο εύκολο είναι ,όμως, για τον φροντιστή να αντιμετωπίσει με αποτελεσματικότητα αυτά τα επεισόδια βίας. Σύμφωνα με μία έρευνα που είχε εκδοθεί στο Βρετανικό Περιοδικό Ψυχιατρικής (Kuipers, Onwumere & Bebbington, 2010), πολλοί φροντιστές τείνουν να αντιδρούν συναισθηματικά σε επεισόδια βίας (επίκριση, εχθρότητα, αδιαφορία με σκοπό το γεγονός να ξεχαστεί), γεγονός που επηρεάζει και την ψυχική τους υγεία. Οι γυναίκες- φροντιστές, πιο συγκεκριμένα, τείνουν να εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά κατάθλιψης και χαμηλότερα επίπεδα ικανοποίησης από την ζωή σε σχέση με τους άντρες-φροντιστές. Τα υψηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης είναι επίσης θετικά συσχετισμένα με την ικανοποίηση των φροντιστών από την ζωή τους.

Ειδικότερα, οι παράγοντες αυτοί που στρεσάρουν τους επαγγελματίες-φροντιστές δεν έχουν να κάνουν τόσο με τα αντικειμενικά δεδομένα της εργασίας τους: τις ώρες- μήνες εργασίας, την διάγνωση του ασθενούς ή τα συμπτώματα της ασθένειάς του. Εξαίρεση σε αυτό αποτελεί η μειωμενη ικανότητα αυτό-φροντίδας του ασθενούς(μπάνιο, τάισμα, άλλαγμα), αφού εχει την τάση να διεγείρει αρνητικές-στρεσογόνες αξιολογήσεις από τους φροντίστες, σύμφωνα με τους Haley, Lamonde & Han (2003).

 Ωστόσο, πιο σημαντική φαίνεται να είναι:

1. Η γενικότερη καλή ποιότητα υγείας του φροντιστή (καλύτερα οχυρωμένος απέναντι στις αντιξοότητες)

2. Η αξιολόγηση της δουλειάς του ως ωφέλιμης και σημαντικής

3. Η ύπαρξη ενός συγκροτημένου υποστηρικτικού κοινωνικού πλαισίου γύρω από αυτόν.

Οι παράγοντες αυτοί φαίνεται να επιδρούν στο υποκειμενικό στρες του φροντιστή και έχουν την ικανότητα να προβλέπουν καλύτερα τα επίπεδα κατάθλιψης – ικανοποίησης από την ζωή.

Β. Συγγενής-Φροντιστής:

Πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι το 1/3 των φροντιστών πληρούν τα κριτήρια για να εμφανίσουν μετατραυματική διαταραχή, γεγονός που δείχνει πόσο σημαντική και αναγκαία είναι η σωστή ενημέρωση και εκπαίδευση των φροντιστών πάνω σε θέματα ψυχικής υγείας. Η σημαντικότητα του φροντιστή έχει αποδειχθεί και επιστημονικά, καθώς ασθενείς με φροντιστές τείνουν να εμφανίζουν πιο θετικά αποτελέσματα, μεγαλύτερη συνέπεια παραμονής στην θεραπεία και λιγότερες εισαγωγές σε κέντρα θεραπείας, σε σχέση με ασθενείς χωρίς φροντιστές.

Δεδομένου ότι οι περισσότεροι φροντιστές έχουν συγγενική  ή συζυγική σχέση με τον ασθενή, η σωστή ενημέρωση κρίνεται ακόμα πιο απαραίτητη, καθώς συχνά η συναισθηματική εμπλοκή είναι αναπόφευκτη.Έτσι, τα περιστατικά βίας των ασθενών με ψύχωση τείνουν να επιδρούν στην αυτοεκτίμηση των φροντιστών, όπως και στην ποιότητα της μεταξύ τους σχέσης.

Ειδικότερα, οι φροντιστές-συγγενείς τείνουν να έχουν μια υπερπροστατευτική αντιμετώπιση και ανάγκη ελεγχου μίας πρωτόγνωρης γι'αυτούς κατάστασης, από την οποία όμως συχνά απουσιάζει το θεωρητικό-επιστημονικό υπόβαθρο. Έτσι, συχνά πανικοβάλλονται, αγχώνονται  και αντιδρούν με τρόπο ακατάλληλο προς την περίπτωση (π.χ. ανταπόδοση εχθρότητας, λογοκρισία, αποφυγή ατόμου, απόρριψη ή και υπερβολική ενασχόληση), ο οποίος υποκινείται κατά κύριο λόγο από τον φόβο για το άγνωστο . Η όλη διαδικασία καταλήγει σε απογοήτευση του φροντιστή, ο οποίος συνήθως είναι αυτός που έχει πιο καθαρή κρίση. Εδώ , λοιπόν, έγκειται η προσπάθεια του φροντιστή:

1. να ενημερώνεται σωστά για την ασθένεια του συγγενικού του προσώπου και

2. να "βλέπει" τον εαυτό του μέσα και από πολλαπλούς ρόλους πέρα από το ρόλο του φροντιστή (σύζυγος, γονέας, εργαζόμενος κλπ). Με αυτό τον τροπο,  ο ασθενής δεν ειναι ο μοναδικός παράγοντας παροχέτευσης ενέργειας και ανατροφοδότησης της εικόνας εαυτού.

Καταλήγοντας, οι φροντιστές δεν θα πρέπει να φοβούνται να ζητάνε την γνώμη του ειδικού, όχι μόνο για την αντιμετώπιση- φροντίδα του οικείου (ή και μη) ασθενούς προσώπου, αλλά και για την διατήρηση της δικής τους καλής ψυχικής υγείας, δεδομένου ότι η σχέση θεραπευτή- θεραπευόμενου είναι μία απαιτητική σχέση. Ωστόσο, δεν είναι αυτοθυσία.

Συντάκτρια: Καραγιάννη Αναστασία- Χαρά

Ψυχολόγος και Επιστημονική Συνεργάτις της Κλινικής Παναγία η Γρηγορούσα